به‌گزارش خبرگزاري بين‌المللي قرآن(ايكنا) از اردبيل، طبق كلام قرآني، خداوند هر موجود زنده‌اي را از آب پديد آورده است. در ميان اديان الهي هيچ كدام به اندازه دين مبين اسلام به موضوع آب نپرداخته است. در قرآن بيش از ۶۰ مرتبه به آب اشاره شده است كه اين خود بيانگر اهميت فوق‌العاده آب است. مطالعات زمين‌شناختي در زمينه چگونگي شكل‌گيري حيات در كره زمين نشان داده است كه در رسوبات متعلق به حداقل ۵/۳ ميليارد سال پيش، كف اقيانوس‌ها و چشمه‌هاي آب گرم، فسيل وجود داشته و مويد اين احتمال است كه حيات بيولوژيك از چشمه‌هاي آب گرم اقيانوس‌ها شروع شده است. بدون شك اثر آب بر روي دوره تكامل بيولوژيك عميق و تعيين‌كننده بوده است، بطوري‌كه مي‌توان گفت اگر اشكال مختلف حيات در محل ديگري از جهان ايجاد مي‌شدند، غير ممكن مي‌بود كه مشابه انواع موجود در زمين مي‌شدند، مگر اينكه در آن جهان نيز آب بعنوان يك مايع حياتي، به‌فرآواني در دسترس قرار مي‌گرفت. ايجاد حيات در آب نيز كاملا  وابسته به خصوصيات منحصر بفرد اين مايع است در ساير مواد طبيعي موجود يافت نمي‌شود.

و هر چيز زنده‌اي را از آب پديد آورديم

خداوند در آيه ۳۰ سوره مباركه انبياء مي‌فرمايد: «... وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ»«... و هر چيز زنده‌اي را از آب پديد آورديم، آيا(باز هم) ايمان نمي‌آوريد؟». برخي مفسرين به قرينه آيه ۴۵ سوره مباركه نور كه مي‌فرمايد: «وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء...»«و خدا هر جنبنده‌ای را از آب بيافريد...»، واژه «جَعَلَ» را به معني خلق گرفته‌اند(۱و۲و۳). گرچه اين معنا مي‌تواند يكي از كامل‌ترين معاني آيه باشد ولي تمام آن نيست و انحصار آن در معناي خلق صحيح به‌نظر نمي‌رسد. زيرا اولا استدلال به آيه سوره نور تمام نيست، چون آب در آيه مذكور نكره بوده و مي‌تواند تنويع را برساند كه احتمالا نظر به آبي خاص يا تركيبات ويژه مانند نطفه دارد كه نتيجه آن گوناگوني جانوران است(۴)، چرا كه در ادامه نيز مي‌فرمايد: «... فَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى رِجْلَيْنِ وَمِنْهُم مَّن يَمْشِي عَلَى أَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاء إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»«... بعضی از آنها بر شکم می روند وبعضی بر دوپا می روند و بعضی بر چهار پا می روند خدا هر چه بخواهد می آفريند زيرا خدا بر هر کاری تواناست».

اما واژه «ماء» در آيه ۳۰ سوره انبياء معرفه بوده و «ال» آن مي‌تواند عهد ذهني بوده و اشاره به همين آب معهود باشد. در نتيجه با متفاوت شدن اين دو ايه، استدلال از يكي بر ديگري با مشكل مواجه مي‌شود. همچنين در صورتي‌كه فقط همين معني اراده شده بود، به جاي«جَعَل» از همان ماده«خلق» استفاده مي‌شد، اما باتوجه به تاثيراتي كه آب در كليه مراحل حيات دارد، به‌نظر مي‌رسد واژه«جَعَل» مي‌تواند معاني وسيع‌تري شامل شروع حيات، بقاء حيات و تامين بسياري از شرايط حيات را هم در برگيرد(۴).

 ويژگي‌هاي فيزيكي آب

آب مايعي است که حيات بدون آن ميسر نيست. مولكول‌هاي آب از اتم‌هاي اكسيژن و هيدروژن تشكيل شده و توسط پيوند هيدورژني به‌هم متصل مي‌شوند. اتم‌هاي مذكور خود توسط نيروي كووالانسي به‌هم متصل شده‌اند و فرمول شيميايي مولكول آب  H۲Oاست. اتم‌هاي هيدروژن داراي بار مثبت با زاويه‌اي نزديك به ۱۰۵ درجه دور اتم اكسيژن با بار منفي را گرفته‌اند و اين وضعيت حالتي قطبي به اين پيوند مي‌دهد. آب ماده‌اي است بي‌رنگ، بي‌بو، بي‌طعم، در حالت خالص داراي PH تقريباً ۷، چگالي تقريباً ۱gr/cm(در دماي ۲۵ درجه سانتي‌گراد و فشار ۱ اتمسفر)، در ۱۰۰ درجه سانتي‌گراد به‌جوش مي‌آيد و در ۴ درجه سانتي‌گراد كاهش چگالي مي‌دهد و در صفر درجه يخ مي‌بندد(۷).

آب در حالتي‌كه تبديل به يخ مي‌شود چگالي كم‌تري نسبت به آب سرد دارد، بنابراين يخ‌ها روي آب شناور مي‌شوند. آب کشش سطحي بسيار بالايي دارد. به‌عبارت ديگر آب چسبنده و الاستيک است و تمايل دارد که به‌جاي پخش شدن، بصورت فشرده و قطره‌اي باشد. کشش سطحي يکي از دلايل خاصيت مؤينگي آب است و باعث مي‌شود تا آب و مواد محلول موجود در آن در داخل ريشه گياهان و مويرگ‌هاي بدن انسان و آوندهاي گياهي حرکت کند. مسئله تغيير حجم هنگام تبديل به يخ در طبيعت بسيار مهم است. به‌عنوان مثال پديده‌هائي چون تخريب فيزيكي، هوازدگي سنگ‌ها و متلاشي شدن لوله‌هاي انتقال آب از اثرات اين پديده است. آب خالص تقريباً بو، مزه و رنگ ندارد. جرم مخصوص كه بصورت جرم در واحد حجم تعريف مي شود براي آب ۱۰۰۰ كيلوگرم بر متر مكعب است. 

آب یکی از مواد مایع و فرآوان‌ترین ماده مرکب بر روی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی که امروزه می‌شناسیم، است. بیش از ۷۵ درصد وزن یک انسان از آب تشکیل شده و نیز بیش از ۷۰ درصد سطح کره زمین را آب پوشانده است(نزدیک به ۳۶۰ میلیون از ۵۱۰ میلیون کیلومتر مربع)، با وجود این حجم عظیم آب تنها ۲ درصد از آب‌های کره زمین شیرین و قابل شرب است و مابقي آن به علت محلول بودن انواع نمک‌ها خصوصاً نمک طعام غیرقابل استفاده است. از همین دو درصد آب شیرین بیش از ۹۰ درصد به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده‌است. بیشترین چگالی آب خالص در دمای ۹۸/۳ درجه سلسیوس حاصل می‌شود که برابر ۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب یا ۱۰۰۰ کیلوگرم بر متر مکعب است(۵).

آب ماده اصلي بدن تمامي جانداران و جانوران است. بطور مثال يك انسان ۷۰ كيلويي كه ۵۰ ليتر آب دارد، در صورت از دست دادن ۲۰ درصد آب بدن خود، هرگز سلامتي خود را باز نخواهد يافت(۶). آب در همه جا يعني خاك، هوا، زيرزمين و... وجود داشته و جالب ان‌كه به سه صورت گاز، مايع و جامد يافت به‌صورت هم‌زمان يافت مي‌شود. مايع بودن آب در دما و فشار معمولي بسيار حائز اهميت است، زيرا وزن مولكولي آن ۱۸ است در حالي‌كه آمونياك با وزن مولكولي ۱۷ در دماي ۳۳- درجه سانتي‌گراد بصورت بخار بوده و سولفيد هيدروژن با وزن مولكولي ۳۴ كه در جدول تناوبي پهلوي آن قرار دارد در برودت ۵۹- هنوز حالت بخار خود را حفظ مي‌كند. گفتني است اگر آب خواص پيش‌بيني شده در جدول تناوبي را داشت، تغييرات جوي حاصل از آب بجاي رحمت آسماني به بلاي آسماني تبديل مي‌شد(۶).

ظرفيت گرماي ويژه غير عادي آب

يك ويژگي غيرعادي آب ظرفيت گرمايي ويژه آن است. ظرفيت گرمايي يك جسم مقدار گرمايي است كه بايد بدان داده شود تا دماي آن يك درجه سانتي‌گراد افزايش يابد. بطور مثال مقدار گرمايي كه لازم است دماي ۱ گرم آب را يك درجه سانتي‌گراد افزايش دهد حدود ۱۰ برابر گرمايي است كه براي همين مقدار(يك گرم) آهن لازم است. مقادير آب موجود در سطح زمين مانند يك ترموستات غول آسا عمل نموده و به اين ترتيب تغييرات دماي زمين را كه بر اثر تابش نور خورشيد بر آن بوجود مي‌آيد، متعادل مي‌سازد(۸). بطور مثال هنگامي‌كه دماي كره زمين بالا مي‌رود، آب مقدار انرژي زيادي را بخود جذب مي‌كند تا دماي آن يك درجه افزايش يابد و هنگامي‌كه سرد مي‌شود، ميزان انرژي زيادي را به محيط پس مي‌دهد تا دماي آن يك درجه كاهش يابد، اين مساله در شبانه روز و همچنين با جريان آب‌هاي قطبي و... در كل زمين باعث تنظيم و تعديل دماي كره زمين مي‌شود(۹).

گرماي تبخير و كشش سطحي

از خواص منحصر بفرد ديگر آب گرماي تبخير بالاي آن است. يعني براي تبديل مقدار كمي آب به بخار، گرمي زيادي لازم است. بطور مثال اين خاصيت باعث مي‌شود گرماي اضافي بدن ما با تبخير مقدار كمي آب بدن از طريق منافذ پوست(عرق كردن) كاسته شود(۸). هر گرم آب هنگام تبخير ۵۴۰ كالري گرما بخود جذب مي‌كند و هنگامي‌كه به قطره‌هاي باران تبديل مي‌شود، آن‌را در فضا پخش مي‌كند(۴). همچنين كشش سطحي آب نيز به‌طرز شگفت آوري بالا است. گاهي برخي حشرات روي آب مي‌نشينند و زير پاي حشره مانند تشك ابري فرو رفته اما پاره نمي‌شود(۸).

گرماي نهان ذوب براي آب به ۸۰ كالري براي هر گرم يخ مي‌رسد. دو قطب شمال و جنوب داراي مخازن عظيم يخ هستند، هنگام گرم شدن كره زمين، آب شدن مقدار عظيمي از يخ‌ها مقدار زيادي انرژي را بلعيده و از سوي ديگر هنگام سرما با برگشت به حالت جامد، مقدار قابل توجهي انرژي به فضا پس مي‌دهد(۴). از طرفي هرچه شوري آب بالا باشد، نقطه انجماد آن پايين‌تر و اين مطلب تا ۲۲- درجه سانتي‌گراد صادق است. در نتيجه در سرماي شديد درياها يخ نمي‌زند و نيز شوري خود خاصيت ضد عفوني كننده دارا مي‌باشد(۹).

ديگر ويژگي‌هاي آب

يكي ديگر از خواص مهم آب كاربرد آن بعنوان حلال بسيار قوي است. حتي آب مي‌تواند بسياري از گازها از جمله اكسيژن و دي‌اكسيد كربن را در خود حل كند(۸) كه خود مساله بسيار حياتي به‌شمار مي‌رود چرا كه حيات همه جانوران دريازي به وجود اكسيژن محلول در آب وابسته است و اگر اين خصوصيت در آب وجود نداشت، حيات در درياها و رودخانه‌هاي آب شيرين كاملا بي‌معني بود(بجز جانداران غير هوازي). همچنين آب با دارا بودن اسيديته(PH) برابر ۷ از نظر اسيدي و بازي خنثي بوده و مي‌تواند بسياري از مواد را در خود حل كرده(۹و۸) و امكان زندگي اكثر گونه‌هاي جانوري، توليد مثل، حركت و... را در خود فرآهم آورد. همچنین آب در ۴ درجه سانتی‌گراد بیشترین چگالی یعنی ۱ گرم بر سانتیمتر مکعب را دارد که این مسئله از لحاظ علمی بسیار جالب و یک استثناء به شمار می‌آید(۵). اين مساله باعث مي‌شود آب كم‌تر از چهار درجه(يخ) سبك‌تر و داراي چگالي كم‌تر بوده و بالا بيايد و آب نسبتا گرم با چگالي بالا، پايين‌تر برود و اين باعث ايجاد عايق يخ روي آب و جلوگيري از نفوذ سرما به محيط پايين‌تر است(۴). 

در مجموع تعداد مهمي از خصوصيات آب در پاراگراف‌هاي فوق جهت استحضار خوانندگان محترم با زبان ساده بيان شد كه نشان دهنده آن است كه آب يكي از منحصر بفردترين موادي است كه از طرف طبيعت به انسان هديه شده است. با دقت در اين مطالب و اين خصوصيات جالب توجه، براحتي مي‌توانيم به اشاره قرآني«... و هر چيز زنده‌اي را از آب پديد آورديم» پي ببريم. چرا كه آن‌چنان اين ماده داراي خصوصيات منحصر بفردي است كه بدون شك هيچ ماده‌اي در طبيعت استعداد ايجاد حيات در آن(جز اين ماده حياتي) وجود نداشته است، كه در ادامه در رابطه با آن مفصل‌تر بحث خواهيم نمود. 

صفات آب در قرآن

قرآن كريم توجه و عنايت ويژه‌اي به طبيعت و عناصر آن دارد. در اين ميان آب از عمده‌ترين عناصر طبيعت به‌شمار مي‌رود كه در ميان اديان الهي هيچ كدام به اندازه دين مبين اسلام به موضوع آب نپرداخته است. تنوع موضوعي، تفصيل مباحث آب و تاكيدات قرآن به ارزش و اهميت آب، بيانگر اين حقيقت است كه توجه قرآن به طبيعت و بالاخص آب همه‌سويه بوده است. در قرآن بيش از ۶۰ مرتبه به آب اشاره شده است كه اين خود بيانگر اهميت فوق‌العاده آب است. خداوند متعال در لابلاي آيات كريمه خويش و بدنبال واژه«آب» گاه صفاتي را مطرح مي‌نمايد كه شناخت و تمل در اين صفات بسيار مهم است(۱۰) كه در ادامه به برخي از اين صفات اشاره مي‌شود:

۱- آفرينش تمام موجودات زنده از آب: «وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء...»(نور/۴۵).

۲- حيات موجودات زنده از آب: «وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ»(انبياء/۳۰).

۳- حيات زمين از آب باران: «وَاللّهُ أَنزَلَ مِنَ الْسَّمَاء مَاء فَأَحْيَا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا»(نحل/۶۵).

۴- رويش گياهان از آب باران: «وَهُوَ الَّذِي أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ»(انعام/۹۹).

۵- سبزي زمين از آب باران: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ»(حجّ/۶۳).

۶- جريان رودخانه‌ها از آب باران: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ»(زمر/۲۱).

۷- جوشيدن چشمه‌ها: «وَفَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُيُونًا فَالْتَقَى الْمَاء عَلَى أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ»(قمر/۱۲).

۸- ميوه‌هاي رنگارنگ: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُّخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا»(فاطر/۲۷).

۹- وسيله پاكي و طهارت: «وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء طَهُورًا»(فرقان/۴۸).

۱۰- نوشيدني گوارا: «لَأَسْقَيْنَاهُم مَّاء غَدَقًا»(جنّ/۱۶)- « وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُم مَّاء فُرَاتًا»(مرسلات/۲۷).

۱۱- آب مبارك و بابركت: «وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَكًا»(ق/۹).

۱۲- نزول آب به اندازه وسعت رودها: «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا»(رعد/۱۷).

تاييد آيه قرآني/ اثبات علمي ايجاد حيات در آب

بدون آب ايجاد حيات و بقاي آن ممكن نبوده است 

در ميان آزمايش‌هاي مختلف جهت اثبات ايجاد حيات در آب، آزمايش Stanley Miller بهترين نوع آزمايش جهت اثبات اين امر به‌شمار مي‌رود. در سال ۱۹۵۳ دانشمند مذكور در آزمايشگاه Harold Urey مخلوط گازهاي NH۳، متان، آب و H۲ را در معرض جرقه‌هاي الكتريكي توليدي در بين يك جفت الكترود شبيه‌سازي شده(شبيه‌سازي صاعقه) براي دوره‌هاي يك يا چند هفته قرار داد و سپس محتويات موجود در حفره بسته واكنش را مورد بررسي قرار داد(دستگاه مورد نظر در شكل زير نمايش داده شده است).

- دستگاه Stanley Miller جهت شبيه‌سازي چگونگي شكل‌گيري حيات در كره زمين(شكل برگرفته از پايگاه علمي: https://en.wikipedia.org).

نتيجه آزمايش چنين بود كه در فاز گازي مخلوطي از منواكسيد كربن و دي‌اكسيد كربن و همچنين مواد اوليه وجود داشت. فاز آبي نيز حاوي مخلوطي از تركيبات آلي(كه جزء اصلي‌ترين اجزاء سازنده بدن موجودات زنده هستند) از جمله برخي از اسيدهاي آمينه، اسيدهاي هيدروكسي، آلدهيدها و سيانيد هيدروژن بود. اين آزمايش احتمال توليد بي‌حيات(غير زنده) مولكول‌هاي زيستي را در زمان‌هاي نسبتا كوتاه و تحت شرايط نسبتا ملايم را نشان داد(۱۱). چنانچه ملاحظه مي‌كنيد اصلي‌ترين اجزاء حيات كه موجودات زنده از آن‌ها ساخته مي‌شوند، در فاز آبي اين دستگاه ايجاد شده‌اند و اين خود مهر تاييدي است به گفته قرآن كريم كه حيات توسط آب ايجاد شده است.

با ابداع روش‌ها و وسايل جديد، مطالعات دقيق‌تري نسبت به آزمايش انجام شده توسط ميلر و اوري صورت گرفته و مدارك قوي در تاييد اين نظريه بدست آمده كه انواع زيادي از مولكول‌هاي زيستي(كه اجزاء سازنده موجودات زنده مي‌باشند) از جمله پلي‌پپتيدها و پليمرهاي كوتاه نوكلئوزيدها مي‌توانند به‌صورت خودبخودي از مواد اوليه بسيار ساده‌اي ايجاد شوند كه احتمالا اين مواد در زمين و در هنگام پيدايش حيات وجود داشته‌اند(۱۱). 

با تغييرات و پيشرفت‌هاي امروزي، تجارب ميلر با استفاده از اتمسفرهاي حاوي دي‌اكسيد كربن، مونواكسيد كربن، H۲ و N۲ مورد آزمايش مجدد قرار گرفته است. با اين روش‌ها توليد صدها تركيب آلي شامل اسيدهاي آمينه معمول، انواعي از اسيدهاي منو-دي و تري كربوكسيليك، اسيدهاي چرب، آدنين و فرمالدهيد(در فاز آبي) مي‌باشد. تحت شرايط خاص فرمالدهيد پليمريزه شده و توليد قندهايي با ۳-۴-۵ و ۶ كربن را مي‌نمايد. علاوه بر مولكول‌هاي كوچك بسياري كه در اين آزمايشات توليد مي‌شوند، پليمرهاي نوكلئوتيد(اسيدهاي نوكلئيك) و اسيدهاي آمينه(پروتئين‌ها) نيز تشكيل مي‌شوند. اين دو جزء(پروتئين‌ها و اسيدهاي نوكلئيك دو جزء اصلي و مهم تشكيل دهنده اجزاء سلولي مي‌باشند).

برخي محصولات كندانساسيون مولكول‌هاي HCN با يك‌يگر تسريع كننده‌هاي موثر اين واكنش پليمريزاسيون بوده و يون‌هاي معدني موجود در پوسته زمين از قبيل مس، نيكل و روي نيز سرعت پليمريزاسيون را افزايش مي‌دهند. منبع انرژي كه در توليد اين تركيبات موثر مي‌باشند شامل حرارت، نور مرئي، اشعه ماوراء بنفش(كه در زمان قبل از پيدايش حيات در زمين بسيار فرآوان بوده)، اشعه‌هاي ايكس، تشعشع گاما، امواج اولتراسوند و شوك و بمباران‌هاي ذرات آلفا و بتا مي‌باشند. نكته مهم ديگر اينكه پليمرهاي RNA مي‌توانند بعنوان كاتاليست در واكنش‌هاي داراي اهميت بيولوژيك عمل نمايند و احتمالا RNA نقش مهمي را در پيدايش قبل از حيات هم بعنوان كاتاليست و هم بعنوان مخزن اطلاعات ژنتيكي است(۱۱). 

فضاي زمين در ابتدا بدون اكسيژن و داراي جو احيايي بوده كه باعث رسيدن پرتو فرابنفش به سطح زمين نيز مي‌شده است كه به‌تدريج تديل به فضاي اكسيد كننده شده است. مطالعات بعدي در زمينه چگونگي شكل‌گيري حيات در كره زمين نشان داده است كه در رسوبات متعلق به حداقل ۵/۳ ميليارد سال پيش، كف اقيانوس‌ها و چشمه‌هاي آب گرم فسيل وجود داشته است كه اين احتمال را تاييد مي‌كند كه حيات از چشمه‌هاي آب گرم اقيانوس‌ها شروع شده است. همچنين نمونه‌برداري‌هاي انجام شده توسط دكتر Thomass Gould سوئدي از اعماق دروني زمين، باكتري‌هايي را كشف و جداسازي نموده است كه به‌راحتي در ۲۰۰ درجه سانتي‌گراد، به‌صورت غيرهوازي زندگي مي‌كنند. وجود چنين موجوداتي در اعماق زمين نه تنها نشان‌دهنده شروع حيات در وضعيت دشوار زمين نخستين است، بلكه امكان وجود حيات در كرات ديگر را نيز نويد مي‌دهد(۱۲).

- تپه‌هاي باستاني در استراليا كه شواهد فسيلي از وجود زندگي ميكروبي در آب درياي مربوط به ۵/۳ ميليارد سال قبل را نشان مي‌دهد(برگرفته از كتاب اصول بيوشيمي لنينجر-رفرنس شماره ۱۱).

احتمال ايجاد حيات در سياره‌هاي ديگر همانند زمين

در صورتي‌كه حيات بر روي زمين با اين فرآيند پيدايش شيميايي ايجاد شده باشد، احتمال دارد كه در سياره‌هاي مناسب، سيستم‌هاي منظومه‌اي ديگر نيز ايجاد گردد. بسياري از تركيبات قبل حيات نيز نظير HCN، اسيد فرميك، سيانواستيلن در ستاره‌هاي دنباله‌دار در اتمسفر سياره‌هاي مشتري، زحل و تيتان(قمري از زحل) و در ابرهاي گرد و غباري فضاي بين‌ستاره‌اي يافت شده‌اند. همچنين آزمايش سنگ آسماني Murchison كه در سال ۱۹۶۹ بر روي زمين سقوط نمود، وجود اسيدهاي آمينه، اسيدهاي هيدروكسي، پورين‌ها و پيريميدين‌ها را آشكار نموده است. بنابراين قابل درك است كه پيش‌سازهاي آلي براي پيدايش حيات بر روي كره زمين، ممكن است در هر محل ديگري از منظومه شمسي منشا گيرند(۱۱).

تكامل بيولوژيك بدون وجود آب بي‌معني است

تكامل زندگي بر روي زمين به‌ميزان زيادي تحت تاثير هر دو خصوصيت حلالي و واكنش‌گري آب بوده است. محيط آبي بهترين محيط براي موجودات زنده به‌شمار مي‌رود. چنانچه دقت نماييم، اكثر گونه‌هاي جانوران يا در آب(آب شيرين يا آب شور) زندگي مي‌كنند يا قسمت اعظم بدنشان از آب ساخته شده يعني داراي نوعي محيط داخلي آبي مي‌باشند، همان‌طور كه بدن انسان نيز در حدود ۷۰ درصد از آب ايجاد شده است و ساير جانوران نيز قسمت اعظمي از بدنشان از آب ايجاد شده است. 

در كل همه جانداران بطور موثري با محيط آبي تطبيق يافته و حتي امكاناتي براي بهره‌برداري از خصوصيات غيرمعمول آن ايجاد كرده‌اند. گرماي ويژه بالاي آب براي سلول‌ها و در كل موجودات زنده بسيار مفيد مي‌باشد. زيرا اين امكان را فرآهم مي‌سازد كه آب بعنوان يك«بافر حرارتي» عمل نموده و درجه حرارت موجود را علي‌رغم تغييرات درجه حرارت هوا و همچنين توليد حرارت طي مسيرهاي متابوليكي، در ميزان نسبتا ثابتي حفظ نمايد(۱۱).

بعلاوه برخي مهره‌داران از انرژي گرمايي بالاي تبخير آب بااستفاده از گرماي اضافي بدن براي تبخير عرق بهره مي‌برند. همچنين گياهان نيز از شدت بالاي چسبندگي داخلي آب مايع، حاصل از پيوندهاي هيدروژني، بعنوان وسيله‌اي براي انتقال مواد غذايي حل شده از ريشه‌ها به برگ‌ها طي فرآيند بخار كردن استفاده مي‌كنند. موضوعي كه براي تمامي موجودات بسيار مهم و اساسي‌ست، آن است كه بسياري از خصوصيات فيزيكي و بيولوژيك ماكرومولكول‌هاي سلولي، بخصوص پروتئين‌ها و اسيدهاي نوكلئيك، از واكنش‌هاي متقابل آن‌ها با مولكول‌هاي آب محيط اطراف حاصل مي‌شود(۱۱).

بنابراين، اثر آب بر روي دوره تكامل بيولوژيك عميق و تعيين‌كننده بوده است. اگر اشكال مختلف حيات در محل ديگري از جهان ايجاد مي‌شدند، غير ممكن مي‌بود كه مشابه انواع موجود در زمين مي‌شدند، مگر اينكه در آن جهان نيز آب بعنوان يك مايع به‌فرآواني در دسترس قرار مي‌گرفت(۱۱).

نتيجه‌گيري

استناد به آيات قرآني نشان‌دهنده اين موضوع است كه خداوند متعال آب را مايه حيات و منشا ايجاد تمامي جانداران(اعمّ از گياهان، جانوران، تك سلولي‌ها و...) و مايه كل هستي مي‌داند. همچنين حيات و زندگي آدميان را به آبي تشبيه نموده است كه از آسمان فرود آمده و موجب نمو نباتات شده و سپس در دوران كوتاه، حيات نباتي آن به انجام و پايان مي‌رسد. نكته زيبا در همان اصل تشبيه است كه حيات، آب است و آب، حيات است(۱۰).

خداوند آب را عامل و ابزار اصلي طهارت و پاكي قرار داده و نقش پاكيزگي و طهارت بخشي آب توام با تاكيد اشاره شده است. باتوجه به اشاره خداوند مبني بر اينكه آب بعنوان يك نعمت باقي و پايدار بر روي زمين مي‌باشد و به چرخه آب اشاره داشته، پس عدم آلوده نمودن اين نعمت والاي خداوند باعنايت به چرخش مداوم آن و تجمع آلودگي‌هاي مختلف، از جايگاه والايي برخوردار است.

همان‌گونه كه قبلا نيز اشاره نموده‌ايم، اكثر گونه‌هاي جانوران يا در آب(آب شيرين يا آب شور) زندگي مي‌كنند يا قسمت اعظم بدنشان از آب ساخته شده يعني داراي نوعي محيط داخلي آبي مي‌باشند. همان‌طور كه بدن انسان نيز در حدود ۷۰ درصد از آب ايجاد شده است و ساير جانوران نيز قسمت اعظمي از بدنشان از آب ايجاد شده است. بعنوان مثال در بين مهره‌داران، ماهي‌ها و دوزيستان چه براي رشد و نمو جنيني و چه براي ادامه زندگي به آب وابستگي اساسي دارند و دوزيستان نيز نتوانسته‌اند حتي در بلوغ نيز وابستگي خود به محيط آبي يا مرطوب را قطع نمايند. در بين آمنيوت‌ها(خزندگان، پرندگان و پستانداران) نيز مراحل جنيني در محيطي آبي طي مي‌گردد. مثلا جنين پستانداران در داخل مايع آمنيون رحِم مادر شناور مي‌باشند كه قسمت اعظم مايع آمنيون متشكل از آب كاملا استريل مي‌باشد. تخم خزندگان و پرندگان نيز تقريبا شرايطي مشابه دارند(سفيده تخم داراي آب قابل توجهي مي‌باشد). بنابراين حتي جانوراني كه در محيط خشكي زندگي مي‌كنند، نتوانسته‌اند وابستگي خود با محيط آبي را در دوران جنيني قطع نمايند.

اثر آب بر روي دوره تكامل بيولوژيك عميق و تعيين‌كننده بوده است، به‌طوري‌كه تكامل بيولوژيك بدون وجود آب بي‌معني است. اثر وجود آب در ايجاد حيات در كره زمين از چنان اهميتي و عمقي برخوردار است كه مي‌توان گفت اگر اشكال مختلف حيات در محل ديگري از جهان ايجاد مي‌شدند، غير ممكن مي‌بود كه مشابه انواع موجود در زمين مي‌شدند، مگر اينكه در آن جهان نيز آب بعنوان يك مايع به‌فرآواني در دسترس قرار مي‌گرفت. پس اينجاست كه مفهوم آيه قرآني كه فرموده است: «و هر چيز زنده‌اي را از آب پديد آورديم» نمود پيدا مي‌كند. بدون شك تمام جانداران حيات خود را از آب يافته و براي ادامه بقا نيز به آب نياز ضروري دارد. شايد در زمان نزول آيه فوق و ساير آيات راجع به اهميت آب در قرآن بشر آن روزگار هنوز به اهميت آب و ويژگي‌هاي حياتي آن بخوبي پي نبرده بود و مطمئنا نيز چنين است، اما تطابق علوم و يافته‌هاي امروزي و تطبيق آن با آيات قرآني مربوطه، اين مسئله را بخوبي آشكار مي‌سازد.

يادداشت از: تقي قاسمي خادمي، كارشناس ارشد بيولوژي جانوري و محقق قرآني.                      

منابع:

۱) طباطبايي، الميزان في تفسيرالقرآن، جلد ۱۴ صفحه ۲۷۹.

۲) الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، جلد ۳ صفحه ۱۱۳. 

۳) قرطبي، محمد بن احمد، الجامع الاحكام القرآن، جلد ۱۱ صفحه ۲۸۴.

۴) نصیری، علی و محمدرضا، نقدی. ۱۳۹۰. اعجاز و شگفتی‌هايي از قرآن در زیست جانوری. دوفصلنامه تخصصی قرآن و علم، سال پنجم، شماره ۸.

۵) Denny, M.W. and American Society of Zoologists. Meeting. Air and Water: The Biology and Physics of Life's Media. Princeton University Press, ۱۹۹۳. ISBN ‎۹۷۸۰۶۹۱۰۲۵۱۸۶. Retrieved ۲۰۱۴-۰۴-۰۲..

۶) حميدي كليجي، سعيد، قرآن و طبيعت «پديده‌هاي شگفت انگيز عالم آفرينش»، حلم، قم، ۱۳۸۴ شمسي.

۷) برگرفته از پايگاه: http://www.iranhydrology.net شبکه علمی انجمن هيدرولوژي ايران.

۸) شيمي ۱، شوراي تاليف گروه شيمي دفتر برنامه‌ريزي و تاليف كتاب‌هاي درسي، ۱۳۹۱.

۹) بیضون، لبیب، الإعجاز العلمی فی القرآن، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان، ۱۴۲۴ ق، چاپ اول.

۱۰) رجب اُف، سيد عبدالجبار، اوصاف آب در قرآن، آفاق مهر، سال هشتم، شماره ۴۱و۴۲، صفحات ۹۹-۱۰۱.

۱۱) لنينجر، آلبرت و همكاران(نلسون و كاكس)، اصول بيوشيمي لنينجر، ويرايش سوم، چاپ ششم، ترجمه: رضا محمدي، انتشارات آييژ، ۱۳۸۶.

۱۲) زارع مایوان، حسن، زیست شناسی عمومی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت)، تهران، پاییز ۱۳۸۱، چاپ پنجم.